Wanneer van een schrijver een nieuw boek verschijnt is het voor hem als een baby die geboren wordt: na zovele maanden (of: jaren!) van zwangerschap en een groeiproces dat voor anderen verborgen blijft, komen de weeën en wordt het boek er uiteindelijk – ahum – uit geperst! De uitgever is dan de verloskundige die de geboorte begeleidt, de baby opvangt en fier in de lucht houdt.

Dus ja, mijn ‘vierde kind’ is eruit. Deze bevalling was zwaarder dan de andere, en de zwangerschap heeft echt bijna 20 jaar geduurd. Zo lang is het al geleden dat ik – heel toevallig! – de Beginselverklaring van het Humanistisch Verbond (1985) las, en ik werkelijk gechoqueerd was. De militante, agressieve, intolerante, dogmatische, fundamentalistische toon die eruit sprak, liet mij niet meer los. Mijn ogen waren opengegaan voor het feit dat het humanisme écht niet is wat het vaak lijkt. Sindsdien zag ik het plots overal aanwezig in de huidige tijdgeest, de mainstream van de media, politiek, onderwijs, wetenschap en cultuur… God en godsdienst worden in het verdomhoekje geduwd: “hoe sneller we daarvan verlost zijn, hoe beter”. Alsof dan de ultieme vrijheid, blijheid en menselijkheid voor eeuwig zullen regeren! God en geloof worden bij voorbaat als verdacht en gevaarlijk bestempeld, inhumaan, intolerant, middeleeuws. De mens neemt zelfbewust het heft in eigen handen, en God wordt hoogstens getolereerd ‘als Hij zich koest houdt’. Voortaan zal ieder zijn eigen waarden en normen bepalen, zelf beslissen wat doel en zin van dit leven zijn. Het pleidooi voor een seculiere maatschappij moét pijnlijk zijn voor een gelovige. Vooral de drogredeneringen, verdraaiingen van de geschiedenis, halve waarheden, innerlijke contradicties, stoorden mij erg. Als je onwaarheden maar lang genoeg herhaalt, aanvaardt iedereen ze als evident, of niet? Het ‘politiek correcte’ denken hangt als een onzichtbare gaswolk in de lucht: we zien het niet meer, maar ademen het dagelijks in en zouden niet eens meer weten hoe het nog anders zou kunnen. Dit boek kiest ervoor radicaal tegen dit seculiere denken in te gaan, zonder er doekjes om te winden, zonder taboes: radicale problemen vragen radicale oplossingen.

20 jaar lang verzamelde ik notities, quotes, inzichten, uitspraken, frisse ingevingen, tot 300 blz ‘losse ideeën’. Toen begon het proces van vormgeving: ordenen en herordenen, uitwerken en schrappen, schaven en schuren. Tot ik in 2015 een Aha-moment kreeg, een ingeving om, net zoals Luther met zijn 95 stellingen, een actie te lanceren in 2017. Toen kreeg de baby zijn juiste vorm en groeide hij uit tot wat hij nu is: een kleine (of grote?) relschopper.

Luther wou met zijn 95 stellingen eigenlijk zijn kerkelijke overheid uitdagen tot een theologisch debat over de aflaten. Ook deze 95 stellingen willen humanisten, vrijzinnigen en andere vrijdenkers uitdagen om hun eigen gedachtengoed eens kritisch te onderzoeken. Te vaak wordt het open levensbeschouwelijke debat onder de mat geveegd, alsof we bang zijn elkaar te kwetsen. Dus zwijgen we er maar over en mompelen ‘We geloven toch allemaal ongeveer hetzelfde, nietwaar?’ Waarom bevragen we onszelf en elkaar bijna nooit over ‘Wat geloof ik nu eigenlijk? En waarom? Klopt het wel, is het consistent?’ Als humanisme inderdaad rationeel en kritisch is zoals het beweert, moet ze deze vragen toejuichen.

Het boek richt zich tot de humanistische (niet-gelovige, vrijzinnige) lezer, en probeert zijn taal te spreken, m.a.w. filosofische, historische en andere ‘horizontale’ argumenten te gebruiken. Tegelijk wordt ook de christelijke mens- en wereldvisie toegelicht, vele misinterpretaties ervan gecorrigeerd, en maximaal de ‘oorspronkelijke kleuren’ ervan hersteld, om humanisme en christendom helderder tegenover elkaar te kunnen stellen.

 

Dit boek is dus geschikt voor:

(1) Humanisten (vrijzinnigen) die bereid zijn hun eigen denkbeelden kritisch te onderzoeken en bevragen.

(2) Gelovigen (christenen) die het (seculiere) ‘denken van deze tijd’ beter willen begrijpen, doorgronden, analyseren, om (a) het te herkennen ook bij zichzelf, en (b) beter gewapend te zijn in de dialoog met vrijzinnigen of atheïsten.

(3) Gelovigen die dit boek cadeau willen doen aan niet-gelovige buren, vrienden, collega’s…

Het boek is niet academisch geschreven, maar geschikt voor elke ‘intelligente 18-jarige’ die niet bang is om zijn hersenen te gebruiken.

Het is behoorlijk polemisch van toon, maar wil nooit kwetsen of beledigen. Het wil wel prikkelen, wakker schudden, niet rond de pot draaien, openheid creëren, kortom uitdagen tot een open, inhoudelijk debat zonder taboes.

Om dit boek niet té dik te laten worden, heb ik heel erg moeten inkorten: hele hoofdstukken en paragrafen heb ik geknipt, en verplaatst naar een volgende boek. Als sommige zaken dus te kort door de bocht worden geponeerd, te snel conclusies getrokken (lijken te) worden, wil ik de lezer om geduld vragen. Het volgende boek zal gaan over de achterliggende mensbeelden en godsbeelden van humanisme en christendom, en zal uitvoeriger ingaan op de filosofische achtergronden.

Tot slot, humanisme bestaat uiteraard in vele vormen en variaties: ik richt me voornamelijk op de stroming die ‘uitgaat van de mens’ (human + isme), de mens op de troon plaatst als ‘schepper van waarden en normen, doel en zin’.

 

Welke zijn de grote lijnen van dit boek? In een eerste hoofdstuk duikt het boek kort in de geschiedenis: de renaissance, Erasmus, de Verlichting en het onbeperkte geloof in de wetenschappen, de (terechte en onterechte) kritieken op de Kerk, de Franse Revolutie enz. Er wordt onderzocht wat ‘humanisme’ toen betekende, namelijk iets héél anders dan wat men er vandaag mee bedoelt, een niet-religieuze wereldverklaring.

Het tweede hoofdstuk bespreekt het moderne humanisme als seculiere levensbeschouwing, die de mens centraal stelt. Wat betekent echter ‘Ik geloof in de mens’? Welk mensbeeld (of godsbeeld) zit hierachter? Is de mens dan geen ‘naakte aap’? Welke waarde heeft de mens nog als hij een toevallig evolutionair product is? Leidt humanisme niet automatisch tot materialisme? Heeft humanisme echt de wetenschap aan haar kant, of is dat ook één van de vele misverstanden? Is niet-geloven echt rationeler dan geloven? En waar zit het (schijn)conflict tussen geloof en wetenschap? De hoofdprincipes van het humanisme (scheiding van Kerk en staat, rationaliteit, kritische zin, pluralisme, en vrij onderzoek) en haar morele waarden (autonomie, zelfverwerkelijking, vrijheid, tolerantie, openheid, menselijke waardigheid, broederlijkheid) worden op de rooster gelegd en gefileerd. Het atheïstische (of: anti-theïstische) humanisme wordt besproken, met haar argumenten en zwakheden. Ook de moderne pleidooien voor een seculiere en neutrale staat worden tegen de lamp gehouden: alsof religie de grootste bedreiging vormt voor het welzijn van de mens!?

Hoofdstuk 3 gaat in op ‘humanisme in de praktijk’: hoe de georganiseerde vrijzinnigheid feitelijk functioneert, de link met vrijmetselarij, de ‘oorlog om de perceptie’ in de media, en de uitwassen ervan in de dictatoriale, bloedige communistische regimes. De ‘vruchten’ van de vrijzinnige levensvisie zien we verder in hoe het menselijk leven steeds minder waarde krijgt (abortus, euthanasie…), het uiteenvallen van huwelijken en gezinnen (door individualisme), vrije seks enz. De ‘mens als ultiem criterium’ leidt verder tot postmodernisme, relativisme en tot slot nihilisme (geloven in niets), spirituele leegte of een hele reeks nieuwe afgoden. Humanisme is echter ook diep doorgedrongen in de christelijke kerken met hun ‘moderne’ bijbeluitleg, in de academische theologie die de wijn van het evangelie weer tot water heeft gemaakt.

Hoofdstuk 4 vat de conclusies samen: hoe de basisprincipes van humanisme inconsistent zijn, de geschiedenis verdraaid wordt, een spirituele verschraling optreedt, we in een morele anarchie terecht komen, de maatschappij ontspoort en iedereen bang is voor de toekomst van de planeet (die de méns ten gronde richt). Nog 9 ‘moderne parabels’ volgen, en de laatste vraag heet: ‘antropocentrisme of theocentrisme’? Wordt de wereld beter zónder God of juist mét God?

 

Wil je nog meer informatie? Op deze website kan je de inhoudsopgave inkijken, het woord vooraf lezen, en ook een selectie van 33 van de 95 stellingen lezen of downloaden.

Je kan het boek er ook bestellen (20,99 €, verzending inbegrepen).